Gevraagd: goedkope resistentietest

De bestaande testen zijn duur en ingewikkeld. Het Center for Poverty-related Communicable Diseases (CPCD) heeft zes miljoen euro bij elkaar gebracht voor het bedenken van een goedkoop alternatief. NWO/WOTRO subsidieert de helft van het bedrag, de andere helft is afkomstig van het onderzoeksconsortium dat de ontwikkeling ter hand neemt.

Voor aidsbestrijders in Afrika blijft er altijd werk. Neemt de laatste jaren eindelijk de beschikbaarheid van HIV-medicijnen toe, ligt het volgende obstakel weer op de loer. ‘Je kunt het nu al zien aankomen: resistentie wordt de volgende uitdaging’, zegt Tobias Rinke de Wit, hoogleraar Implementatie van duurzame gezondheidszorg in ontwikkelingslanden. ‘Bijna één op de drie Afrikaanse HIV-patiënten krijgt vandaag de dag pillen. Maar als zij die niet consequent kunnen slikken, zal resistentie om zich heen grijpen.’

De therapietrouw in Afrika is vaak vergelijkbaar met die in Europese landen. Maar er zijn veel logistieke problemen: de pillen zijn net op, de dokter is er niet, de kliniek is dicht of de brandstofprijs is zo hoog dat een patiënt geen geld heeft om zijn medicijnen te halen. Tijdens een onderbreking in de medicatie kan het sluimerende virus ontwaken, met mogelijk resistentie tot gevolg.

Als de medicijnen van eerste keus falen, zijn er in het Westen altijd nog de tweedelijns en zelfs derdelijns retrovirale middelen. ‘In Afrika moet je het gebruik daarvan zo lang mogelijk uitstellen’, zegt Rinke de Wit. ‘Ze zijn duurder en vaak ook veel slechter beschikbaar.’ Een resistentietest is een probaat hulpmiddel om te beslissen of die tweedelijnstherapie echt nodig is. Want soms is er namelijk geen sprake van resistentie, maar heeft een patiënt alleen last van bijwerkingen die verholpen kunnen worden.

Maar dergelijke resistentietesten zijn duur: in Nederland al gauw zo’n vierhonderd euro per stuk. Het gaat om ingewikkelde moleculair biologische technieken met kostbare reagentia. Bovendien ontbreken in Afrika vaak voldoende geëquipeerde laboratoria en is de menskracht beperkt. Daarom gaan het CPCD en de aan het AMC gelieerde stichting PharmAccess, die de zaak coördineert, op zoek naar mogelijkheden om de test te versimpelen, met behoud van kwaliteit. Zij doen dit samen met twee bedrijven: Virco BVBA, een Belgische onderneming die gespecialiseerd is in virusresistentie en Contract Laboratory Services, een firma die laboratoriumdiensten aanbiedt in Zuid-Afrika. Daarnaast zijn het Universitair Medisch Centrum Utrecht, het Centre Recherche Public de la Santé uit Luxemburg en de Universiteit van Witwatersrand uit Zuid-Afrika bij het onderzoek betrokken.

Rinke de Wit: ‘De oplossing zoeken we deels in de techniek. Zo zou je bloedmonsters op filterpapier kunnen verzamelen, zodat er geen vriezers en dure koudetransporten nodig zijn. Of misschien is het mogelijk om te werken met kleinere reactievolumes, generieke reagentia en software of een slimmer algoritme. Een andere mogelijkheid om de kosten te beperken is de resistentietest te combineren met andere testen, bijvoorbeeld het bepalen van de hoeveelheid virus in het bloed, of van een aantal bekende HIV-resistentiemutaties. Het zou ideaal zijn als er uiteindelijk niet meer nodig is dan een klein vingerprikje, waarna het monster op de post gaat en de arts per e-mail de uitslag ontvangt.’

Tekst: Connie Engelberts
In: AMC Magazine, april 2008